Confessional Coexistence in the Habsburg Netherlands

The Case of the Geuzenhoek (1680-1730)

Abstract

For decades, early modern historians have stressed the religious differences between the Dutch Republic and the Habsburg Netherlands. The former is usually represented as a tolerant Reformed state, while the latter is represented as a repressive Catholic regime. By consequence, the similarities in terms of confessional coexistence have never been considered. This article seeks to fill that gap by reviewing the Geuzenhoek, a small rural Reformed minority group in Flanders. Fortunately, a plethora of available sources allows us to research the interactions between the Protestants and the Catholic majority. This article shows that the divide between public worship and private devotion played a key role in keeping peaceful interreligious relations and that a stable system of connivance dominated the local framework. This situation was very similar to that of the Dutch Republic. As a result, this study concludes that confessional coexistence in the Habsburg Netherlands should be re-evaluated and merits further investigation.

Vroegmoderne historici hebben jarenlang vooral de religieuze verschillen tussen de Republiek der Verenigde Nederlanden en de Habsburgse Nederlanden benadrukt. De een werd gewoonlijk voorgesteld als een tolerante gereformeerde staat, terwijl de andere bekendstond als een repressief katholiek regime. De gelijkenissen op vlak van confessionele co-existentie zijn daarom nooit nader onderzocht. Dit artikel wil dit hiaat opvullen door de Geuzenhoek, een kleine landelijke gereformeerde minderheidsgroep in Vlaanderen, onder de loep te nemen. Dankzij een ruime collectie aan bronnen konden de interacties tussen de protestanten en de katholieken in beeld gebracht worden. Dit artikel toont aan dat de scheiding tussen publieke en private devotie een grote invloed had op het bewerkstelligen van vredige contacten, en dat in deze lokale context een systeem van ‘oogluikendheid’ domineerde. Deze situatie is vergelijkbaar met die in de Republiek. De conclusie van deze studie is dan ook dat de confessionele co-existentie in de Habsburgse Nederlanden een herevaluatie en verder onderzoek verdient.

Actualiteitsparagraaf
Vrienden noch vijanden?
Katholieken en protestanten in vroegmodern Vlaanderen

Over de interacties van protestanten en katholieken in het verleden overheersen ook vandaag nog hardnekkige clichés: ze konden elkaars bloed wel drinken, geweld tussen religieuze groepen kwam vaak voor en verdraagzaamheid was vrijwel onbestaand. Toch was de historische realiteit vaak anders. Roman Roobroeck toont in zijn artikel in BMGN – Low Countries Historical Review over de Geuzenhoek aan dat de verhoudingen tussen katholieken en protestanten in het zeventiende-eeuwse overwegend katholieke Vlaanderen opvallend vreedzaam waren. Tussen de leden van deze rurale protestantse groep nabij Oudenaarde en hun katholieke buren ontsponnen zich conflicten, maar over het algemeen waren hun relaties vreedzaam. De protestantse dorpelingen profiteerden van het afwachtende beleid van de Habsburgers en ontwierpen samen met de lokale katholieken een gedoogsamenleving. Deze vorm van religieuze co-existentie kwam dus niet enkel in de Noordelijke Nederlanden voor, maar ook in de Habsburgse Nederlanden. Misschien was het religieuze klimaat in de Zuidelijke Nederlanden dan toch niet zo rigide als vaak gedacht?