Wolves and Warfare in the History of the Low Countries, 1000-1800

Abstract

The connection between warfare and an increased wolf presence or even wolf attacks is a recurrent theme in European narrative sources. Many historical studies have also commented on the widespread belief in this connection and suggested that armed conflicts instigated a breakdown of the standard wolf-human relationship. In peacetime, wolves generally avoided humans and remained outside human communities. This article argues that the close link between wolves and warfare in the history of the Low Countries is far more the result of a complex interplay between human perceptions of nature and the ecological impact of combat. Wolves could only profit from human conflict in very specific circumstances, yet these exceptions became part of a widespread narrative since the High Middle Ages, because they confirmed peoples’ association of wolves with wilderness. This narrative also explains why wolf hunting exhibited strong similarities to fighting human enemies.

Het verband tussen oorlog en een toenemende aanwezigheid van wolven, of zelfs aanvallen van wolven, is een terugkerend thema in Europese literaire bronnen. Het is niet verwonderlijk dat ook veel geschiedwetenschappelijke studies wijzen op deze connectie en opperen dat gewapende conflicten de gebruikelijke relatie tussen wolf en mens verstoorden. In vredestijd vermeden wolven mensen over het algemeen en bleven ze ver van menselijke bewoning. Dit artikel beargumenteert echter dat de nauwe associatie tussen wolven en oorlogsvoering in de geschiedenis van de Lage Landen veeleer het resultaat is van een complexe wisselwerking tussen menselijke percepties van natuur en de ecologische impact van oorlog. Wolven konden slechts in bijzondere omstandigheden van oorlogsvoering profiteren, maar deze uitzonderingen werden niettemin onderdeel van een wijdverspreid literair topos vanaf de Hoge Middeleeuwen omdat ze de menselijke associatie van wolven met wildernis bevestigden. Dit topos verklaart ook waarom wolvenjacht grote gelijkenissen vertoonde met de strijd tegen menselijke vijanden.

Actualiteitsparagraaf

Angst voor de wolf
Wolven en gewapende conflicten in de Lage Landen, 1000-1800

Na meer dan een eeuw afwezigheid heeft de wolf Nederland en België opnieuw veroverd. Dat gaat gepaard met heftige discussies tussen voor- en tegenstanders van de wolf, angst bij burgers die vrezen voor het lot van hun kinderen en bij boeren die bang zijn dat hun vee ten prooi valt aan de wolf. Dat is niets nieuws, in het verleden werden wolven ook gevreesd. Toen legden bewoners van wat we nu de Benelux noemen, sterk het verband tussen de komst van de wolf en oorlog. Sander Govaerts onderzoekt in zijn artikel dit verband tussen gewapende conflicten en een heropleving van wolf populaties. Hoewel wolven een groot aanpassingsvermogen hebben, zo blijkt uit het artikel, leidden oorlogen niet per definitie tot grote groei van het aantal wolven, zoals tijdgenoten wel vreesden. Het waren juist de uitzonderlijke keren dat dit wel het geval was die het algemeen aanvaarde stereotype van de bloeddorstige wolf bevestigden en versterkten. De nauwe associatie tussen wolven en oorlog wettigde echter wel het nemen van doorgedreven maatregelen om de soort uit te roeien.